Ξεφυλλίζοντας τα Μαθητολόγια του Πολέμου, της Αραχώβης δηλαδή, είδαμε το όνομα της Ευγενίας Λύτρα, της εγγονής του μεγάλου ζωγράφου μας Νικηφόρου Λύτρα, που έχει ζωγραφίσει το 1872 ίσως τα πιο διάσημα Κάλαντα. Η Ευγενία Λύτρα, που εκτός από εγγονή του ζωγράφου, ήταν και ανηψιά του καθηγητή Στ.Χορς και όπως γνωρίζουμε δολοφονήθηκε τον Δεκέμβριο του 1944 καθ’ όν χρόνο ήταν φοιτήτρια της Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ.

Μια ομάδα παιδιών διαφόρων εθνικοτήτων που λένε τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα, και είναι ίσως το πιο σημαντικό μήνυμα των ημερών, αρκούσε για να αποδοθεί στον κορυφαίο Έλληνα καλλιτέχνη ο τίτλος «ο ζωγράφος των Χριστουγέννων». Το έργο αυτό θεωρείται ως η κορυφαία στιγμή στην ηθογραφική ζωγραφική της Ελλάδας. Είναι προφανές ότι ξεπερνά την απλή απεικόνιση ενός εθίμου, έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις για τους συμβολισμούς του.

Ενδιαφέρουσα η ανάλυση της επιμελήτριας της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαριλένας Κασιμάτη: “Τα ποιητικώτατα Κάλαντα διαφεύγουν με την εσωτερικότητα και την επινόηση του χρόνου στην ελληνικότατη ηθογραφική αυτή σκηνή, από κάθε κοινοτοπία. Τα σύμβολα που εισάγει, χωρίς τυμπανοκρουσίες -το μαρμάρινο θωράκιο της Νίκης, που δένει το σανδάλι της, αλλά ειρωνικά σχεδόν, βαλμένο δίπλα σε μια χορταρένια σκούπα, το γυάλινο ποτήρι με το νερό, που παραπέμπει στην κάθαρση που έρχεται από τα Ελληνόπουλα, που δεν εμφανίζονται ως γραφικά δείγματα μιας γνωστής τυπολογίας φορεσιών, το ξερό, άνυδρο δέντρο που δηλώνει την υφέρπουσα φτώχεια στο πρόσωπο της σκοτεινής μορφής, που μόλις φαίνεται πίσω από τον τοίχο”. (το κείμενο είναι δανεισμένο από ένα δημοσίευμα της iefimerida.gr της 24.12.2020)