Ο Δημήτρης Χαραλάμπης, Ομότιμος Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης και απόφοιτος του 1969, δημοσίευσεστις 11.6.2023 ένα άρθρο του στην εφημερίδα “Βήμα της Κυριακής / Βιβλία / Νέες Εποχές”:
Η εξουδετέρωση της απλής αναλογικής ως στόχου και επιχειρήματος της Αριστεράς από το 20,72% της διαφοράς από τον ΣΥΡΙΖΑ, που πέτυχε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στις 21/5, και την αδυναμία των μικρών κομμάτων να υπερβούν το όριο του 3%, σημαίνει όντως, εφόσον το ποσοστό της Ν.Δ. και η διαφορά μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου κόμματος επαναληφθεί, την επιβολή και σταθεροποίηση της ηγεμονίας της Ν.Δ. στο κομματικό και πολιτικό σύστημα;
Η χώρα γνώρισε κατά τη μεταπολίτευση την ηγεμονία του ΠΑΣΟΚ, η οποία, ύστερα από το διάλειμμα της ερασιτεχνικής αντιγραφής της πρώτης οκταετίας του ΠΑΣΟΚ από τη λαϊκή Δεξιά του Καραμανλή, κατέρρευσε θεαματικά μέσα στη δίνη της οικονομικής, δημοσιονομικής και πολιτικής κρίσης του 2010.
Αυτή η εμπειρία αποκαλύπτει κάποιες προϋποθέσεις του φαινομένου της κομματικής ηγεμονίας: την ιστορική συγκυρία, τη χαρισματικότητα του ηγέτη, την κατανόηση της ιστορικής στιγμής και την ικανότητα της πολιτικής-κομματικής διαχείρισής της.
Με την πτώση της δικτατορίας το μετεμφυλιακό κράτος των εθνικοφρόνων, τελευταία πράξη του οποίου ήταν ο ιστορικός αναχρονισμός της στρατιωτικής δικτατορίας, κατέρρευσε. Η θεμελίωση της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή δεν οδήγησε στην ηγεμονία της Ν.Δ. Η Δεξιά ως έκφραση του μετεμφυλιακού κράτους και της εθνικοφροσύνης δεν μπορούσε να παίξει αυτό το ρόλο. Ήταν η στιγμή του Ανδρέα Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚ. Η επιτυχία του Παπανδρέου βασίστηκε στην ιδιόμορφη σύζευξη σοσιαλιστικού και εθνικιστικού λόγου που θεμελίωσε την ηγεμονία του ΠΑΣΟΚ εκπληρώνοντας την απαίτηση μεταρρυθμίσεων και αναδιανομής, χωρίς όμως να θιγούν ουσιαστικά η πελατειακή λογική, το παραγωγικό μοντέλο, οι συντηρητικές αναφορές και η γενετική γραμματική της κοινωνικής διαστρωμάτωσης.
Η ηγεμονία αυτή έβγαλε την Ελλάδα από τα μετεμφυλιακά ιδεολογικά δεσμά. Αποσυνέδεσε όμως την παραγωγικότητα από τα εισοδήματα, λόγω της πολιτικά και κομματικά αναγκαίας άμεσης ανταπόκρισης στην κοινωνική απαίτηση υπέρβασης της μετεμφυλιακής αρτηριοσκλήρωσης και προετοίμασε το κοινωνικό και δημοσιονομικό περιβάλλον, το οποίο η οπορτουνιστική διαχείριση της πενταετίας της λαϊκής Δεξιάς του Κώστα Καραμανλή οδήγησε στη δημοσιονομική κατάρρευση του 2010. Κατάρρευση που ανέτρεψε τη θετική ευρωπαϊκή πορεία της χώρας την περίοδο της ηγεσίας του Κώστα Σημίτη και η οποία είχε ήδη υπονομευθεί από τις εσωκομματικές λαϊκιστικές αντιστάσεις.
Η σημερινή κατάσταση είναι αποτέλεσμα μιας σειράς γεγονότων που καθόρισαν τη χώρα από την ουσιαστική πτώχευση του 2010 μέχρι την σημερινή αναπτυξιακή χίμαιρα του μετά-covid τουρισμού και των κερδοσκοπικών κτηματομεσιτικών επενδύσεων πάντα στο πλαίσιο της οικονομικής στήριξης του ακόμη λειτουργούντος ευρωπαϊκού σχεδίου ανάκαμψης.
Η αρχικά επιτυχημένη αντιμετώπιση της πανδημίας, ο πραγματισμός της διαχείρισης, η συνεπής εξωτερική πολιτική και οι ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις συνετέλεσαν ουσιαστικά στην προοπτική της ηγεμονίας της Ν.Δ. Όμως δεν ήταν αυτά αρκετά για την εκλογική περιθωριοποίηση των υποκλοπών, του τραγικού δυστυχήματος στα Τέμπη και ασφαλώς της ανισότητας, η οποία βέβαια δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα.
Η οικονομική κρίση και η λόγω της ασυμμετρίας δυνάμεων αποδοχή των όρων της τρόϊκα, δηλαδή η αντιμετώπιση της κρίσης στο πλαίσιο του δόγματος της «προσαρμοσμένης στην αγορά Δημοκρατίας» των Merkel/Schaueble από τα δύο μεγάλα κόμματα οδήγησε στην κρίση του μεταπολιτευτικού δικομματισμού. Κυρίως οδήγησε στην κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, εφόσον οι κατεξοχήν πληγέντες από την πολιτική της λιτότητας-φτωχοποίησης της εσωτερικής υποτίμησης ήταν πρωτίστως ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ.
Ο ΣΥΡΙΖΑ εμφανίστηκε από το αριστερό περιθώριο και υποσχέθηκε στον απογοητευμένο και φτωχοποιημένο κόσμο τα πάντα. Οδήγησε με τον ακροδεξιό σύμμαχό του και τις φαντασιώσεις των διπλών νομισμάτων αυτόν τον κόσμο στον τυχοδιωκτικό μαξιμαλισμό του δημοψηφίσματος και στην «κωλοτούμπα» της απόλυτης αποδοχής των γερμανικών/τροϊκανών όρων του τρίτου μνημονίου. Η συμβολή του ΣΥΡΙΖΑ είναι καθοριστική για την προοπτική της ηγεμονίας της Ν.Δ.. Δημιούργησε τεράστιες προσδοκίες τις οποίες μηδένισε στις περίφημες 17 ώρες της υποτιθέμενης διαπραγμάτευσης και επιβεβαίωσε τη ρήση της Thatcher ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στις νεοφιλελεύθερες επιλογές. Επιλογές που ακολούθησε με απόλυτη συνέπεια στο τρίτο μνημόνιο.
Έτσι ο ΣΥΡΙΖΑ απέτυχε ως κυβέρνηση ενώ ως αντιπολίτευση απέδειξε ότι ήταν απλά η συγκυριακή έκφραση της πολιτικής κρίσης χωρίς την προοπτική διαμόρφωσης εναλλακτικής στρατηγικής.
Η αναζήτηση της αυτοδυναμίας έχει γίνει αποδεκτή και η σχετική ηγεμονία είναι χειροπιαστή προοπτική, αφού η ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ σε πραγματική αξιωματική αντιπολίτευση/κυβερνητική εναλλακτική λύση που θα σήμαινε την επιστροφή του δικομματικού ορθολογισμού στο πολιτικό σύστημα δεν είναι του άμεσου μέλλοντος.
Σχετική ηγεμονία γιατί αυτή θα ασκείται πάντοτε υπό την προϋπόθεση των επιπτώσεων του αναποτελεσματικού παραγωγικού μοντέλου και των δημοσιονομικών όρων που τίθενται από την Ένωση. Αν ως κυβέρνηση δεν ελέγχεις την νομισματική πολιτική, την κυκλοφορία του χρήματος και βρίσκεσαι υπό το βάρος του τεράστιου ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και του δανεισμού, ως συνέπεια του θεμελιώδους παραγωγικού ελλείμματος της οικονομίας, κάθε κομματική ηγεμονία είναι σχετική και χρονικά περιορισμένη, έστω και αν το προβληματικό φορολογικό σύστημα εγγυάται κάποιες κοινωνικές συμμαχίες…
