Κυνηγάς τα παιδιά να μάθουν τον υπερσυντέλικο του λύω και αν τους ρωτήσεις ποιος είναι ο Πλωτίνος, θα σου πουν μάρκα αυτοκινήτου. Είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτή από την ελληνική κοινωνία η άποψη ότι δεν είναι για όλους τα αρχαία. Ομως, κάποτε θα υποχρεωθούμε να το κάνουμε.
Ο Αντώνης Ρεγκάοκος έδωσε την Κυριακή 9 Νοεμβρίου 2025 μία συνέντευξη στην Τασούλα Καραϊσκάκη στο πλαίσιο της σειράς «Γεύμα με την “Κ”» της εφημερίδας “Καθημερινή”.
«Τις Πέμπτες έχουμε ολομέλεια, όμως μπορώ να είμαι εκεί αμέσως μετά, είχε πει στην τηλεφωνική μας επικοινωνία ο νέος γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, Αντώνης Ρεγκάκος. Και ήταν.
Το φως στο εσωτερικό του εστιατορίου του Μουσείου Μπενάκη είναι γλυκό. Τα τραπέζια γεμάτα. Οι ευωχούμενοι πολλοί, χαίρονται την ώρα γαστριμαργικής αιχμής. Δεν μας ενοχλεί το χαρούμενο βουητό. «Θυμώνουμε που το Βρετανικό Μουσείο παρέθεσε γεύμα στην αίθουσα όπου εκτίθενται τα γλυπτά του Παρθενώνα, όμως στην πραγματικότητα έχουμε πολύ μικρό ενδιαφέρον για το παρελθόν μας. Πολύ περιορισμένη γνώση γι’ αυτό», λέει.
«Μόνο όταν μας στριμώχνουν το θυμόμαστε και το βροντοφωνάζουμε. Η σχέση μας με την ελληνική αρχαιότητα είναι αγάπης και μίσους. Και ωραία και καταναγκαστική. Και επωφελής εμπορικά και βασανιστική. Οταν οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν στα τέλη του 18ου αι., όχι τον Αθηναίο τσομπάνη αλλά τους αρχαίους Ελληνες, αισθανθήκαμε υποχρεωμένοι να παίξουμε τον ρόλο των απογόνων τους. Μπορεί και να είμαστε, μιλάμε –μέσα σε πολλά εισαγωγικά– την ίδια γλώσσα, αλλά δεν έχουμε ουσιαστική σχέση με εκείνο το ιδιαίτερο μόρφωμα, την ξεχωριστή περίπτωση στην Ιστορία». Το βλέμμα του είναι καθαρό και διεισδυτικό. Οι λέξεις έντιμες. Aφτιασίδωτες.
Κλασικός φιλόλογος, ομηριστής από τους επιφανέστερους διεθνώς, για 27 χρόνια η ψυχή του τμήματος Κλασικής Φιλολογίας του ΑΠΘ, το οποίο απογείωσε σε πολύ υψηλές θέσεις στις διεθνείς κατατάξεις, ο κ. Ρεγκάκος, άμεσος, ευγενής, αυτοσαρκαστικός, ανατρέπει εύκολα παγιωμένα στερεότυπα. «Πρέπει να σταματήσουν να διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά στα σχολεία ως γλώσσα και πλέον να διδάσκονται στον κύριο όγκο των μαθητών ως πολιτισμός, λογοτεχνία, φιλοσοφία, ρητορική, ιστοριογραφία. Oλα τα σημαντικά αρχαία κείμενα, αλλά όχι στην πρωτότυπη γλώσσα, την οποία, ας μην κρυβόμαστε, λίγοι μπορούν και θέλουν να καταλάβουν. Για να διατηρήσουμε έναν πυρήνα φιλολόγων στην Ελλάδα θα πρέπει να ιδρυθούν κλασικά λύκεια σε κάθε πόλη, όπως στην Ιταλία, όπου θα φοιτούν αυτόβουλα τα παιδιά που θέλουν να μάθουν αρχαία. Πρέπει να σταματήσει η τυραννία αυτού του μαθήματος πάνω στο σύνολο των μαθητών. Να αντικατασταθεί από έναν εξειδικευμένο τρόπο διδασκαλίας ουσιωδών πραγμάτων. Τους κυνηγάς να μάθουν τον υπερσυντέλικο του λύω και αν τους ρωτήσεις ποιος είναι ο Πλωτίνος, θα σου πουν μάρκα αυτοκινήτου. Από την άλλη, είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτή από την ελληνική κοινωνία η άποψη ότι δεν είναι για όλους τα αρχαία. Ομως, κάποτε θα υποχρεωθούμε να το κάνουμε».
Πώς να αναγκάσεις ένα παιδί που δυσκολεύεται να διαβάσει ένα βιβλίο να παρακολουθήσει από το πρωτότυπο τον Όμηρο, τον Θουκυδίδη; Βρισκόμαστε στην εποχή του TikTok. Καλύτερα να του διηγηθείς όσα εξαιρετικά αυτοί γράφουν.
Δεν είναι μεγάλη η παιδευτική αξία της αρχαίας ελληνικής; «Τα αρχαία ελληνικά είναι μια εκπληκτική γλώσσα, από τις πλέον σύνθετες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αν ασχοληθείς σοβαρά, έχεις τεράστιο κέρδος. Ομως, η πλειονότητα δεν θέλει να τη μάθει. Απαιτεί συγκέντρωση, προσπάθεια, κόπο. Δεν είναι καθόλου εύκολη γλώσσα. Κατ’ αρχάς δεν είναι μια ενιαία γλώσσα. Είναι δέκα διάλεκτοι δέκα διαφορετικών χρονικών περιόδων. Πώς να αναγκάσεις ένα παιδί που δυσκολεύεται να διαβάσει ένα βιβλίο συγκεντρωμένα και αργά, να παρακολουθήσει από το πρωτότυπο τον ‘Oμηρο, τον Θουκυδίδη, τον Καλλίμαχο; Βρισκόμαστε στην εποχή του TikTok. Καλύτερα να του διηγηθείς όσα εξαιρετικά αυτοί γράφουν».
Η λεξιπενία μας
Και πώς θα αντιμετωπισθεί η λεξιπενία μας; «Μαθαίνεις λέξεις διαβάζοντας κείμενα. Κι αυτό δεν έχει μεγάλη σχέση με την αρχαιομάθεια. Πλουτίζεις το λεξιλόγιό σου διαβάζοντας ένα βιβλίο λογοτεχνίας, Παπαδιαμάντη, Σεφέρη, τα “Ανοιχτά χαρτιά” του Ελύτη, κι όχι αναγκαστικά το “Υπέρ Αδυνάτου” του Λυσία. Αν δεν διαβάζεις, δεν μαθαίνεις. Αν πάλι το μόνο που επιθυμείς είναι η γρήγορη και κοφτή επικοινωνία, δεν σου χρειάζονται πολλές λέξεις. Βέβαια οι νέοι δημιουργούν κι αυτοί λέξεις, όχι με βάση εκείνες που γνωρίζουμε από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο, αλλά με δάνεια συνήθως από τα αγγλικά. Μιλούν τη δική τους διάλεκτο – μ’ αρέσει να τους ακούω. Δεν έχουν πρόβλημα να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Σε τι είναι, συνεπώς, πένητες; Είναι κατατεθλιμμένοι για το φτωχό τους λεξιλόγιο;». Χαμογελάει, αδιόρατα. «Ας τους αφήσουμε λοιπόν ήσυχους. Οποιος θέλει να μάθει, θα μάθει», καταλήγει απλά, με μια πικρή ειρωνεία τόσο αδιόρατη, τόσο αμφίβολη, που περνάει στον αέρα μόλις σαν αίσθηση.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, όμως «η σχέση της ζωής μου είναι η Γερμανία». Οι γονείς νομικοί, μέλη του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, τον προόριζαν για νομικό. Μαθήματα γερμανικών, Μαράσλειο, Γερμανική Σχολή, «όπου μετά τη γερμανολατρία ήρθε ο έρωτας για τη Φιλολογία» ενάντια στο περιρρέον ρεύμα. Τον ενέπνευσε «ένας λογιότατος καθηγητής στο γυμνάσιο, βυζαντινολόγος, ο Οδυσσέας Λαμψίδης. Εξαιρετικό μυαλό, άνθρωπος διεισδυτικός, είρων, είχε όλα όσα μου άρεσαν. Παρέμεινα πιστός στη Φιλολογία. Εκείνη την εποχή η γερμανική κλασική φιλολογία διέθετε ακόμη αίγλη. Η κλασική φιλολογία είναι “εφεύρεση” πρώτα των Αλεξανδρινών και έπειτα των Γερμανών. Πανεπιστήμια όπως του Γκέτινγκεν, του Τίμπιγκεν, του Φράιμπουργκ, του Βερολίνου, ήταν για μένα μυθικά γιατί συνδέονταν με μεγάλους Γερμανούς φιλολόγους των αρχών του 20oύ αιώνα. Πήγα στο Φράιμπουργκ σε έναν πολύ μεγάλο ομηριστή και αριστοτελιστή, τον Βόλφγκανγκ Κούλμαν. Υπό την εποπτεία του έκανα τις βασικές μου σπουδές, το διδακτορικό μου στον Θουκυδίδη, σ’ αυτόν επέστρεψα ύστερα από ένα διάλειμμα 15 ετών εργασίας στο Συμβούλιο Υπουργών των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων».
Έγινε υφηγητής με πολλές ώρες αμισθί διδασκαλίας και όγκο μελετών για την κλασική ιστοριογραφία και την ελληνιστική ποίηση – «από τους Αλεξανδρινούς ποιητές οδηγήθηκα στον Ομηρο, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, έργα εκπληκτικά, δεν χορταίνει κανείς να τα διαβάζει και να τα ξαναδιαβάζει, ένας αστείρευτος κόσμος. Είναι η αγαπημένη μου ενασχόληση». Αντικατέστησε τον Κούλμαν στη διδασκαλία στο Φράιμπουργκ για μια πενταετία, συνέχισε για δύο χρόνια ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, απέρριψε την ιδέα της ακαδημαϊκής καριέρας σε πανεπιστήμιο της πρώην Ανατολικής Γερμανίας και το 1997 εξελέγη απευθείας τακτικός καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο ΑΠΘ. Ηταν δεν ήταν 40 χρόνων.
Η Ακαδημία
Τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών έγινε πολύ νέος, 50άρης. Στη συνέχεια, πρόεδρος και αντιπρόεδρος. Αυτή τη στιγμή επιχειρεί με την αρμοδιότητα του γενικού γραμματέα, την ισχυρότερη στο Ιδρυμα, να φέρει έναν νέο αέρα εξωστρέφειας. Πολύ ικανός στα διοικητικά, ξεκίνησε τον εκσυγχρονισμό του κορυφαίου πνευματικού θεσμού την περίοδο που διετέλεσε πρόεδρός του, το 2022, με την ανανέωση του… 100ετούς Οργανισμού της Ακαδημίας (ολοκλήρωσε τον νέο νόμο το 2023, με τον «εξέχοντα νομικό Μιχάλη Σταθόπουλο που είχα την τύχη να με διαδεχθεί»), και με την προκήρυξη 19 νέων εδρών.
«Σχεδόν η μισή Ακαδημία επρόκειτο να ανανεωθεί». Δεν πληρώθηκαν και οι 75 έδρες, οι 40 έγιναν 55, έμειναν κενές 20, «αλλά πήρε μια ώθηση η Ακαδημία, απέκτησε νέο αίμα. Και χάρη στον Χρήστο Ζερεφό, τον προηγούμενο γενικό γραμματέα, ο οποίος ίδρυσε το λεγόμενο Κοινό των Ακαδημιών, μια παγκόσμια Ενωση των Ακαδημιών όλου του κόσμου, με αφορμή τα 100 χρόνια της Ακαδημίας το 2026, ανοίγουμε σταδιακά στον κόσμο. Δεν είναι εύκολο με τις παθογένειες της ελληνικής δημόσιας διοίκησης. Είναι μια συνεχής πάλη για το αυτονόητο που αγωνίζεται να κερδίσει με θάρρος, πείσμα και αποφασιστικότητα ο σημερινός πρόεδρος Μιχάλης Τιβέριος. Πασχίζουμε να επινοήσουμε τρόπους για να κάνουμε την Ακαδημία, που λοιδορείται από όλες τις πλευρές, περισσότερο γνωστή. Οχι να κεντρίζει διαρκώς το ενδιαφέρον του κόσμου. Δεν χρειάζεται. Σκοπός της είναι να επιβραβεύει την αριστεία στο πρόσωπο συγκεκριμένων ατόμων που προσέφεραν στην επιστήμη και την Ελλάδα. Θα μπορούσε να έχει και τον ρόλο του επιστημονικού συμβούλου της εκάστοτε κυβέρνησης και της κοινωνίας, όπως συμβαίνει με τη γερμανική Λεοπολντίνα Ακαδημία. Δεν τον έχει. Δεν ζητάει τη συμβουλή μας κανείς».
Παίρνουν πτυχίο χωρίς εφόδια
Πόσο μεγάλη είναι η διαφορά ανάμεσα στα ευρωπαϊκά και στα ελληνικά πανεπιστήμια; «Εχω εμπειρία από τα γερμανικά/αυστριακά πανεπιστήμια και το ΑΠΘ. Η μεταξύ τους διαφορά είναι τεράστια. Oταν ήρθα το 1997 στο Αριστοτέλειο ήταν σαν να γύρισα σε εμπόλεμη ζώνη. Μια κατάσταση απαξίας του χώρου, πέραν πάσης περιγραφής, που συνεχίστηκε και επιδεινώθηκε. Δεν αναφέρομαι στο επίπεδο της επιστημοσύνης, αλλά σε ό,τι αφορά την οργάνωση, την πειθαρχία, τον σεβασμό του ενός προς τον άλλο, του φοιτητή προς τον καθηγητή και του καθηγητή προς τον φοιτητή, και των δύο προς το αντικείμενο σπουδών. Κάθε χρόνο εγγράφαμε περί τους 400 φοιτητές. Από αυτούς πολύ λίγοι, ίσως μόνο δέκα, έδειχναν πραγματικό ενδιαφέρον. Στα χρόνια που δίδαξα, η επιδείνωση του επιπέδου σπουδών, της ελληνομάθειας, της αρχαιομάθειας, ήταν, όχι απλώς ραγδαία, κατακλυσμική. Απουσιάζουν ο στόχος και η αγάπη για τη φιλολογία. Σχεδόν όλοι παίρνουν πτυχίο, αλλά δεν διαθέτουν πραγματικά εφόδια και ορισμένοι από αυτούς, ίσως όχι οι καλύτεροι, θα γίνουν καθηγητές σε σχολεία, που θα παράγουν φοιτητές χειρότερους από εκείνους που είχαμε πριν από δέκα χρόνια. Θα καταλήξουμε να μην έχει η Ελλάδα κλασικούς φιλολόγους περιωπής».
Η συνάντηση
Μοιραστήκαμε μια ελληνική σαλάτα και παραγγείλαμε για κύριο πιάτο γιουβαρλάκια και ψητό λαβράκι, που συνοδεύσαμε με ένα ποτήρι λευκό κρασί. Μιλήσαμε για τον γιο του που είναι δικηγόρος στο Βερολίνο, για τους νομικούς συναδέλφους του στην Ακαδημία, που θαυμάζει· «ο τρόπος σκέψης τους μου ταιριάζει».
Για την έκδοση βιβλίων, «μια δουλειά που μ’ αρέσει πολύ να κάνω». Ως γραμματέας της Ακαδημίας επί των δημοσιευμάτων, εκδίδει έργα των συναδέλφων του, ενώ εδώ και 18 χρόνια είναι, μαζί με τον καθηγητή Φράνκο Μοντανάρι, γενικός εκδότης της σειράς Trends in Classics (πρακτικά συνεδρίων, μονογραφίες, περισσότεροι από 230 τόμοι) από τον γερμανικό οίκο De Gruyter/Brill. «Μα έχει η φιλολογία μέλλον;» ρωτώ. Περνάει κρίση. «Δεν είναι η πρώτη», λέει, «θα περάσει, όπως εκείνες στον 2ο αι. π.Χ. στην Αλεξάνδρεια και στον Μεσαίωνα…».
ΓΕΥΜΑ ΜΕ ΤΗΝ Κ
Τασούλα Καραϊσκάκη
